Karanlık bir odaya girdiğimizde çevremizdeki varlıkları görmek için lambayı yakarız. Çünkü varlıkları karanlıkta göremeyiz.

       Varlıkları görebilmek için ışığa ihtiyaç vardır. İçinde bulunduğumuz ortamda ışık miktarı yeterliyse varlıkları net görebiliriz. Bir cismi görebilmemiz için o cisimden gözümüze ışığın gelmesi gerekir. Işık miktarı azaldıkça veya çok arttıkça varlıkları görmemiz zorlaşır.

Yerin yüzlerce metre altındaki maden ocaklarında çalışan madenciler, baretlerindeki lamba sayesinde çevrelerindeki varlıkları görebilirler.

       Sürücüler de gece önlerini görebilmek için araçlarının farlarını yakarlar.

 

Uzun süre güneşin altında kalan elbiselerimizin renkleri solar. Yiyeceklerimiz uzun süre güneşte kalınca tatları bozulur. Uzun süre güneş ışığında kalan demir çubuk ısınır.

Tüm bu olayların nedeni ışık enerjisidir. Işık, Dünya’mızı aydınlatarak varlıkları görmemize yarayan bir enerji türüdür. Işık aynı zamanda yeryüzünde yaşayan canlılar için vazgeçilmez yaşam kaynağıdır.

Işık biz insanlar için olduğu kadar bitkiler için de çok önemlidir. Çünkü bitkiler kendi besinlerini güneş ışığı yardımıyla yapar. Kemiklerimizin güçlenmesi için de güneş ışığına ihtiyacımız vardır. Işık enerjisinden aydınlanmada yararlanıldığı gibi ısı elde etmede de yararlanılır. Özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde güneş kolektörleri kullanılır. Günümüzde otomobil, saat, hesap makinesi gibi ışık enerjisi ile çalışan araçlar yapılmıştır.

 

Işık vererek çevresini aydınlatan cisimlere ışık kaynağı denir.

Bu ışık kaynaklarının bazıları doğal, bazıları yapay ışık kaynağıdır. Güneş, ateş böceği, diğer yıldızlar ve şimşek doğal ışık kaynağıdır. Çünkü bunlar çevreye kendiliğinden ışık verir. Ampul, mum, el feneri, gaz lambası, trafik ışıkları, televizyon yapay ışık kaynaklarıdır.

Güneş, mum alevi, ampul gibi ışık kaynakları çevreye ışık verirken ısı da verir. Ancak ateş böceği, floresan lamba gibi ışık kaynakları çevreye ısı vermez.

Doğal ışık ve ısı kaynağımız Güneş’tir.

Ateşböceği de doğal ışık kaynağıdır ama ısı vermez.

                                                                                                                                                           

 

Kendiliğinden ışık vermeyen,dışarıdan bir etkiyle ışık veren kaynaklardır.

 
 

 

 

Trafik levhaları ışık kaynağı olmadığı halde geceleri parlak görünür. Bunun nedeni levhaların özel maddelerle kaplanmış olmasıdır. Işık kaynağı olmadıkları halde çevremizdeki masa, saat, dolap, halı, kalem gibi varlıkları görürüz. Bu varlıkları görmemizi sağlayan bu varlıkların bulundukları ortamdan aldıkları ışığı gözümüze yansıtmasıdır. Ay ışık kaynağı olmadığı halde yeryüzünden görülebilir. Ay’ın görünmesinin nedeni Güneş’ten aldığı ışığı Dünya’ya yansıtmasıdır.

Taşıtların farlarının yaydığı ışık bu özel maddelerin üzerine geldiği zaman levhalar parlak görünür. Ay, trafik levhaları gibi cisimlere aydınlatılmış cisimler denir.

 

             

 

     

İnsanoğlu ateşi buluncaya kadar ışık kaynağı olarak gündüz güneş, gece ise ay ışığından yararlanmıştır. Ay’ın Dünya’mızdan görünmediği gecelerde ise sonsuz bir karanlığa gömülmüşlerdir.

Ateşin bulunuşuyla çevrelerinde bulunan odunları yakarak aydınlanmaya başladılar. İlk olarak Sümerliler yağ lambası kullandılar.

1780 - 1800 yıllarında İngiltere ve Almanya’da gaz lambası kullanıldı. Bu lambalara takılan şişe ve fanuslarla parlaklık derecesi arttırıldı.

1800 - 1900 yıllarında gaz lambaları ile şehirlerde sokaklar aydınlatılmaya başlandı.

Thomas Alva Edison’un ampulü buluşuyla ilkel aydınlatma araçları geride kaldı. Bu icattan sonra aydınlanma teknolojisi hızla gelişmeye başladı.

Günümüzde dünya nüfusunun artışı, enerji kaynaklarının hızla tükenmesi insanları tasarruf yapmaya zorlamıştır. Daha az enerji tüketen floresan lambaların kullanımı yaygınlaşmıştır.

Evimizi, okulumuzu, sokakları aydınlatmak için aydınlatma araçlarını kullanırız.

Konser salonlarında, film stüdyolarında, stadyumlarda aydınlatma kuvvetli spot ışıkları kullanılarak sağlanır. Sürücüler geceleri önlerini görebilmek için araçların farlarından yararlanır.

Aydınlatma araçları bazı meslekler için daha da önemlidir. Bu meslekler arasında diş hekimliği, mimarlık, fotoğrafçılık, saat tamirciliği, cerrahlık sayılabilir.

Aydınlatma araçları trafikte düzeni ve güveni sağlamak açısından da çok önemlidir. Trafik lambalarının olmadığı bir yerde hem araçlar hem de yayalar nasıl hareket etmeleri gerektiğine karar veremez. Bu durum da kazalara yol açar.

 

Tam gözünüzün önünde yanan bir ampulün olduğu ortamda rahat ders çalışamayız.

İçinde bulunduğumuz ortamda aydınlatma uygun yapılmalıdır. Işık kaynağının parlaklığı fazla olmamalıdır. Lamba odanızın tavanında olmalı veya duvara monte edilmelidir. Işık doğrudan gözümüze gelmemelidir. Odalar aydınlatılırken mümkünse floresan lamba kullanılmalıdır. Çünkü floresan lamba beyaz ışık verir az enerji tüketir. Aynı zamanda daha uzun ömürlüdür. Spot lambalar çok fazla ışık verir, ortamı iyi aydınlatır. Ancak bu ortamda bulunmak göz sağlığı açısından sakıncalıdır. İyi ışık veren spot lambalar fazla enerji tüketir.

Televizyon yakından izlenmemeli, bilgisayarı uzun süre kullanmamalıdır. Çünkü bu araçlardan yayılan ışıklar gözümüze zarar verir.

Göz sağlığımız açısından ders çalışırken, kitap okurken masa lambası kullanmamız daha doğrudur.

 

Günlük yaşantımızın ayrılmaz bir parçası olan elektrik, elde edilmesi masraflı olan bir enerji türüdür. Hem aile hem de ülke ekonomisi düşünülerek elektrik kullanımında tasarruflu olunmalıdır. Bu amaçla gereksiz yanan lambalar kapatılmalı, elektrikle çalışan radyo, televizyon gibi araçlar boş yere çalıştırılmamalıdır. Çalışma masamızda kullandığımız lambadan yayılan ışık ışınları gözünüze doğrudan gelmemelidir. Işık kaynağı tepeden veya arkadan aydınlatma sağlayacak şekilde yerleştirilmelidir.

Özellikle sokak aydınlatmasında ışığın verimli kullanılması gerekir. Birçok sokak lambası sokakları aydınlatmakla beraber gökyüzünü aydınlatmaktadır. Sokak lambaları seçilirken belediyeler üst bölgesi kapalı olan lambaları tercih etmelidir. Reklâm panolarının, önemli binaların, anıtların aydınlatılması alttan yukarı değil, yukarıdan aşağı olacak şekilde ayarlanmalıdır.

Aydınlatma zamanı da önemlidir. Gündüz yakılan lambalar ülke ekonomimize zarar verdiği gibi çevremize de zarar verir.

Işık Kirliliğinden Korunma Yolları

 

Yaşadığımız çevrede bulunan canlı ve cansız varlıklar ses çıkarırlar.

Ses çıkaran varlıklara ses kaynakları denir. Çevremizde bulunan birçok varlık ses çıkarır. Ancak çıkan sesler birbirinden farklıdır. Örneğin tahtadan yapılmış iki cismin birbirine çarpması sonucu oluşan ses ile iki demir çubuğun birbirine vurulması ile çıkan ses birbirinden farklıdır.

Çevremizdeki sesleri işitme organımız olan kulağımız ile işitiriz.

 

    
 

 

      Doğal ve Yapay Ses Kaynakları

Çevremizde ses çıkaran insan, hayvan, su, rüzgâr, gök gürültüsü doğal ses kaynaklarıdır. Müzik aletlerinin, zilin, saatin, taşıtların ve makinelerin motorlarının çıkardığı sesler yapay seslerdir.

Üç bardağa farklı miktarlarda su koyup bir demir çubukla bardaklara vurduğumuzda bardaklardan farklı seslerin çıktığını işitiriz.

Sınıfın ortasına konulan bir saatin sesini saate yakın olan, kapı yanında veya pencere kenarında oturan arkadaşlarımız duyabildiğine göre ses her yönde yayılıyordur diyebiliriz.

Bir arkadaşımız elindeki kalemi sıraya vurarak ses çıkarırsa kalemin yerini tespit edebiliriz. Görmediğimiz bir polis arabasının uzaklaşmakta ya da yaklaşmakta olduğunu sadece sesini duyarak anlayabiliriz.

Duyma organımız sayesinde bir ses kaynağının yerini, bize uzakta veya yakında olduğunu söyleyebiliriz.

İki çivi arasına gerdiğimiz teli çekip bırakırsak tel ses çıkarır ve titreşir.

Bir plastik cetveli masanın kenarına koyup aşağı doğru bastırıp bırakırsak cetvel titreşirken ses çıkarır.

Ses kaynakları ses çıkarırken titreşirler. Ses kaynaklarından bazılarının ses çıkarırken titreştiğini görebildiğimiz halde, bazılarının titreştiğini görmemiz mümkün olmayabilir. Örneğin kemanın sesini duyabilir ancak tellerinin titreştiğini görmeyiz. Kalbimizin sesini dinleyen doktor, onun sesini duyar. Çünkü kalp de çalışırken titreşir. “Aaaa! “ diye bağırırken gırtlağımızdaki ses telleri de titreşir. Ses maddelerin titreşimiyle meydana geldiğinden yayılırken de maddelerin titreşme özelliğinden yararlanarak yayılır. Titreşim miktarı büyük olunca etkisi de büyük olur.

Ses, maddesel ortamın titreşimi ile oluşan ve madde ortamında dalgalar halinde yayılan bir olgudur. Bir davula oda içerisinde hızla vurduğunuzda, oda penceresinin dışında olan kişi pencere camlarının titreştiğini duyar. Gök gürlediğinde pencere camlarının titreştiğini duyarız. Bu titreşimler ses oluştuktan sonra meydana gelir ve yavaş yavaş etkisini kaybeder.

Ses, madde moleküllerinin titreşmesiyle oluşan bir dalga hareketidir. Ses kaynağının titreşimleri sonucu ses dalgaları oluşur. Bu dalgalar kulağımıza gelene kadar bir veya daha fazla ortamdan geçer.

Ses maddelere bir etki uygulayabildiğine göre iş yapabilir. İş yapabildiğine göre ses de bir enerji türüdür. Yüksek şiddetteki patlamalar sonucu evlerin camları kırılır. Evinizde yüksek sesle müzik dinlediğimizde camlar titreşir.

Kulak kepçesi tarafından ses dalgaları kulak zarına iletilir. Kulak zarı titreşerek ara bağlantı ile titreşimi sinirlere ulaştırır. Titreşimler sinirlerle taşınarak beyne gelir ve orada anlam bulur.

Doğada meydana gelen her sesi duyamayız. Sesin şiddetinin birimi desibeldir(dB)

Bir insanın normal yürürken çıkardığı sesi duyarız ancak yuvasına yiyecek taşıyan bir karıncanın ayak seslerini duyamayız.

Sağlıklı bir insanın kulağı 20 titreşim/saniye ile 20 000 titreşim/saniye arasında kalan sesleri duyar.

Köpek, yarasa, yunus balıkları ve inek gibi hayvanlar bizim duyamadığımız sesleri duyarlar. Aniden huysuzlaşan köpek, çevreyi şüpheli gözlerle kontrol ederken bizim duyamadığımız bir sesi duymuş olabilir. Yarasa avını yakalamak için önce avının çıkardığı sesten yararlanarak yerini tespit eder.

 

Sesi ses kaynağına yakınken daha iyi duyarız. Sınıfta bir arkadaşımızla yan yana duralım ve arkadaşımız sıraya vursun. Sonra sınıftan dışarıya çıkalım, arkadaşımız tekrar sıraya vursun. Sıraya ikinci kez vurulduğunda çıkan sesi ya çok az duyarız ya da hiç duyamayız. Çünkü sesin şiddeti, ses kaynağının uzaklığına göre değişir..

Sizden uzakta bulunan bir arkadaşınıza seslendiğinizde sesinizi ona duyuramazsanız ellerinizi ağzınıza megafon şeklinde toparlar tekrar seslenirsiniz.

Böyle yaptığınızda ses dalgaları sağa sola yayılmadan hareket ettiğinden sesinizi arkadaşınıza duyurabilirsiniz. Sesin şiddetini yükseltmek için megafon, hoparlör gibi araçlar kullanılır.

 

Ses kirliliği sanayileşme ve modern teknolojinin gelişimiyle ortaya çıkan çevre sorunlarından biridir. Gürültü de denilen ses kirliliği istenmeyen ve dinleyeni rahatsız eden düzensiz ve yüksek seslerdir.

Çok yüksek sesle müzik dinlemek, uzun süre gürültülü ortamda bulunmak işitme yeteneğini olumsuz yönde etkiler. Gök gürültüsü ve uçak geçmesi gibi durumlarda oluşan gürültü kulak zarına zarar verebilir.

Bu nedenle yüksek sesle müzik dinlememeli, gürültülü ortamlarda bulunduğumuzda ağzımızı açık tutmalıyız. Ağzımızı açık tuttuğumuzda östaki borusundan orta kulağa hava girer ve kulak zarına yapılan basınç dengelenir. Böylece kulak zarının olumsuz etkilenmesi önlenmiş olur.

1Psikolojik dengesizlikler ortaya çıkar.   

2- Dikkat dağılır, iş verimi düşer.

3- Sinir sistemi bozulur.     

      4- Baş ağrısı ve baş dönmesi olur.

5- Yüksek sesle konuşma alışkanlığı oluşur.

6-Geçici sağırlık ve işitme kaybı olabilir.

Dış ortamdaki seslerin duyulmasını engellemek için binalara ses yalıtımı yapılır. Lastik, pamuk, yün ve keçe gibi maddeler sesi az iletir. Tahta, demir, bakır, taş, beton gibi maddeler ise sesi iyi iletir. Bu maddelerin üzerleri sesi az ileten maddelerle kaplanarak sesin iletimi engellenebilir. Günümüzde teknik olarak üretilen birçok yalıtım malzemesi vardır. Poliüretan, çift cam bunlardan bazılarıdır. Özellikle okul, hastane, fabrika gibi yerlerde ses yalıtımı yapılmalıdır.

                   

 

                                                                        G.ÖZER